ابعاد بین المللی خروج نیروهای آمریکایی از سوریه

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا و سيما، تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در اعلام خروج نیروهای نظامی آمریکا در سوریه متحدین این کشور را در منطقه غرب آسیا به شدت نگران کرد. هر چه از زمان اعلام تصمیم برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه دور می شویم، عملا مواضع مقامات آمریکایی در این زمینه نیز تغییر می کند. در این مقاله به تاثیرات بین المللی و منطقه ای این تصمیم پرداخته می شود.

آغاز تصمیم برای خروج

برخی گزارش ها حاکی از این است که ترامپ در حاشیه اجلاس گروه بیست در آرژانتین، تصمیم برای خروج از سوریه را به رجب طیب اردوغان اطلاع داد؛ در 18 دسامبر آن را توئیت و در 23 دسامبر به صورت کتبی اعلام کرد. ترامپ در ابتدا، فقط محور دوگانه عربستان و ترکیه را برای اجرای این طرح مد نظر داشت، اما با ابراز نگرانی های رژیم صهیونیستی، به تدریج این رژیم را نیز وارد معادلات کرده و مثلث خروج را تشکیل داد. در نهایت جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا، شرایط جدیدی درباره خروج مطرح کرد که عملیاتی شدن این تصمیم را زیر سئوال برد.

پایگاه تنف، مهمترین تغییر در تصمیم اولیه ترامپ

شبکه تلویزیونی ان بی سی در گزارشی اعلام کرد، تصمیمی برای تخلیه نیروهایی آمریکایی از پایگاه تنف در جنوب شرقی سوریه و مهمترین راه ارتباطی دمشق و بیروت وجود ندارد. در این پایگاه، 250 سرباز آمریکایی بر گذرگاه الولید نظارت می کنند. آمریکایی ها در این منطقه با آموزش مخالفان اسد و تجهیز آنها، عملا کل این منطقه را کنترل می کنند. در صورت تعطیلی پایگاه نظامی تنف، گروه های شبه نظامی کوچک که در اطراف این پایگاه هستند، از جمله جیش الاسود الشرقیه، نیروهای احمد العبود و ارتش عشایر آزاد با تهدید حمله ارتش سوریه مواجه خواهند شد.

نقش ترکیه

از همان زمان اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، ترامپ برای اجرای این طرح، نقش مهمی به اردوغان داد. نخست وزیر ترکیه هم مکرر تاکید می کرد که می تواند انتظارات آمریکا را برای ترتیبات امنیتی منطقه و مقابله با داعش برآورده کند. به اعتقاد ناظران، ترامپ از زمان آزادی برانسون کشیش آمریکایی در آستانه انتخابات کنگره خود را به نوعی مدیون و وامدار اردوغان می‌دانسته است ولی اینکه آیا در دادن هدیه واقعی به ترکیه صادق است یا خیر محل تردید است. برخی دیگر از کارشناسان معتقدند، اقدام آمریکا به واگذاری مسئولیت به ترکیه در مناطق کردنشین سوریه می تواند نوعی دام برای این کشـور باشـد. زیرا آمریکا از قبل به تسـلیح و تجهیز کردها اقـدام کرده است و از این منظر ارتش ترکیه در واقع به  قربانگاه هدایت می شود. ضمن این که خطر رویارویی ترکیه با نیروهای سوریه هم وجود دارد.

در 23 دسامبر، ترامپ در توئیتر خود از مکالمه تلفنی با رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه خبر داد و اینکه به او گفته است به زودی نیروهای آمریکایی از سوریه خارج می شوند: 

«من یک گفتگوی طولانی و سازنده با اردوغان داشتم. ما درباره داعش و اشتراکاتمان در سوریه و خروج به شدت هماهنگ شده و آرام نیروهای آمریکایی از این منطقه صحبت کردیم/ بعد از چندین سال، آنها(سربازان آمریکایی)به خانه باز می گردند. ما همچنین درباره گسترش روابط تجاری نیز با هم صحبت کردیم.»

او در همان روز، توئیتی دیگر درباره واگذاری نقش آمریکا در سوریه به ترکیه نوشت: «اردوغان، رئیس جمهور، به من اطلاع داده است که ترکیه هر آنچه از داعش در سوریه باقی مانده است را از بین خواهد برد و او مردی است که حتی بیشتر از این کار را هم می تواند انجام دهد. ترکیه، دقیقا همان کار ما را انجام خواهد داد. نیروهای ما به خانه بازخواهند گشت.»

آمریکا پیش از این نیز تلاش می کرد در محور ایران، روسیه و ترکیه اختلاف ایجاد کند. حمایت های نظامی از جمله قرارداد موشک های پاتریوت به ترکیه تلاشی برای ایجاد شکاف در این محور بود. ترکیه قصد دارد از تل ابیض به سمت رقه حرکت کرده و موجب انشقاق بین دو جریان کردی شود. در این جغرافیا، جمعیت کمی وجود دارد و بیشتر شامل ترکمن‌ها و عرب ها می شوند.

در اظهارات جان بولتون، شرایطی برای ایفای نقش ترکیه آمده است که عملا حتی مسئله واقعی بودن خروج نیروهای آمریکایی را زیر سئوال برده است. از مهم ترین شرایط آمریکا برای واگذاری نقش به ترکیه، در اظهارات بولتون چنین آمده است: تصور نمی کنم ترکیه در اندیشه اجرای عملیاتی باشد که از قبل با ایالات متحده هماهنگ نکرده باشد. ترکیه همزمان باید این شرط رئیس جمهور را بپذیرد که هیچ یک از نیروهای مسلح دولت سوریه که در آمریکا جنگیده اند، نباید در معرض خطر قرار بگیرند. همچنین تا وقتی ترکیه تضمین ندهد که امنیت کردهای سوریه حفظ می شود، از عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه حمایت نمی کنیم.

نقش عربستان

نقش عربستان در تحولات سوریه به دلیل شکست های پیاپی گروه های مورد حمایتش به شدت کم رنگ شده است. در حال حاضر عربستان در طرح خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، فقط نقش حمایت کننده مالی را دارد. در گزارش مراکز امنیتی آمریکا تاکید شده سعودی ها باید توجیه شوند تا با اردن و ترکیه هماهنگ باشند. به اعتقاد ناظران سیاسی، مشارکت عربستان در بازسازی سوریه می تواند وجهه و اعتبار این کشور را که بعد از قتل فجیع جمال خاشقچی خدشه دار شده بود، بهبود ببخشد.

ترامپ درباره نقشی که در این طرح به عربستان داده است در توئیتر خود نوشت: «عربستان سعودی موافقت کرده است که به جای ایالات متحده در هزینه های بازسازی سوریه کمک کند. ببینید چکار کردم؟ آیا این بهتر نیست که به جای ما که پنج هزار مایل از سوریه فاصله داریم، یکی از همسایگان بسیار ثروتمندش این کار را انجام دهد. از عربستان سعودی متشکرم»

نقش رژیم صهیونیستی

مطبوعات صهیونیستی تصمیم آمریکا به خروج را به ضرر این رژیم می دانند و از آن به "سیلی سخت به نتانیاهو" یاد کرده-اند. البته در صورتی که خروج نیروهای آمریکا به درگیری بین ترکیه و سوریه بینجامد و بخصوص به رویارویی هواداران و مخالفان اخوان المسلمین تبدیل شود در این صورت عواقب حاصل از آن می‌تواند برای رژیم صهیونیستی نیز فرصت ساز باشد. برخی از کارشناسان معتقدند حتی برسر نوع بازیگری و امتیازی که به رژیم صهیونیستی داده می شود، توافق شده است. بولتون برای کاهش نگرانی های صهیونیست ها به سرزمین اسغالی سفر کرد. همچنین مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا در حاشیه مراسم تحلیف ژائیر بولسونارو، رئیس جمهوری جدید برزیل با بنیامین نتانیاهو دیدار کرده وبه او اطمینان داد که آمریکا از عملیات نظامی تجاوزکارانه اشغالگران فلسطین به خاک سوریه حمایت می کند. اعلام اینکه آمریکایی ها قصد ندارند پایگاه تنف را تخلیه کنند در این راستا ارزیابی می شود.

تاثير خروج بر داعش

هرچند ترامپ اعلام کرده است که کار داعش تمام و ماموریت باقیمانده به ترکیه واگذار شده است، اما به اعتقاد برخی از کارشناسان میدانی، خروج نیروهای آمریکا و کاهش پشتیبانی هوایی از کردها می تواند به نفع داعش تمام شود و تقویت مجدد آنرا درپی داشته باشد و حتی امکان بازگشت آنها را از افغانستان به سوریه فراهم کند. ازاین دید احتمال کشیده شدن پای عراق نیز به ماجرا وجود دارد.

تاثير خروج بر کردهای سوریه

مهم ترین تاثیر خروج نیروهای آمریکایی از سوریه بر کردهای شمال این کشور خواهد بود. بر همین اساس به نظر می رسد کردهای سوریه تصمیم گرفته اند با دولت اسد پیوندهای جدیدی برقرار کنند تا بتوانند از خودشان در برابر حملات احتمالی ترکیه حفاظت کنند. حرکت ارتش سوریه به سمت قامشلی و سفر محرمانه سران قبایل کرد سوریه به دمشق را می توان در این راستا ارزیابی کرد. 

روسیه و مسئله خروج نیروهای آمریکایی از سوریه

مقامات روسیه از همان اولین ساعات اعلام خبر طرح خروج نیروهای آمریکایی از سوریه از این تصمیم استقبال کردند. با این حال برخی از کارشناسان از تصمیم ترامپ به عنوان برد برای روسیه یاد می کنند، هر چند برخی از مقامات روسی در محقق شدن این وعده ترامپ تردید کرده اند. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه اظهار داشته است، روسیه در این زمینه توهم ندارد و می داند که این خروج مدت زیادی طول خواهد کشید.

 روس ها همیشه مخالف حضور آمریکا در سوریه بودند و حتی زمانی که بحث حضور نظامی ایران مطرح می شد روس ها بر غیرقانونی و نامشروع بودن حضور آمریکا تاکید می کردند. ترامپ تحت تاثیر افکار کیسینجر قرار دارد و به اعتقاد وی مهمترین تهدید آمریکا از جانب چین است نه روسیه و لذا آمریکا باید برخی از ماموریت ها را به روسیه واگذار و تلاش خود را بر مهار و مقابله با چین متمرکز کند. اوباما نیز قبلا گفته بود آمریکا نباید بر سر سوریه با روسیه درگیر شود و ترامپ نیز به این نظریه باور دارد.

اتحادیه اروپا و مسئله خروج نیروهای آمریکایی از سوریه

ترامپ برای اعلام تصمیم خروج نیروها با اروپا و حتی انگلیس مشورت نکرده بود. از این  منظر، آمریکا سیاست دوری گزینی از چالش های اروپا را در پیش گرفته است.  اروپا ادعای ترامپ مبنی بر پایان مبارزه با داعش را قبول نکرده است و در عین حال مخالف تنها گذاشتن کردهای سوریه است که در مبارزه با داعش نقش داشتند.

- نگاه اروپا در قالب 3 سناریو قابل طرح است :

1- تلاش آمریکا در دور کردن اروپا از مشارکت در حل بحران ها

2- تلاش ترامپ برای به کرسی نشاندن ایده ها در سیاست خارجی

3- نشانه ای از فقدان راهبرد منطقه ای در آمریکا

نتايج سناریو اول: (به عنوان سناریوی محتمل‌تر)

1- تحولات ژئوپلیتیکی منطقه، به نفع روسیه، ایران و چین سرعت می گیرد. 

2- کشورهای عربی و کردها را به روسیه نزدیکتر می کند.

3- اروپا به دلیل ارتباطات گسترده با کردها، به سرنوشت آنها حساس است.

4- اروپا انگاره شکست داعش را  نمی پذیرد. اروپا این حرکت را در راستای انزوا طلبی بیشتر ترامپ می داند.

 5- فرانسه علاقمند به پر کردن خلاء نظامی در منطقه است

نتیجه گیری

به نظر می رسد ترامپ می خواهد نقش امريکا را در سوریه به مثلث ترکیه، عربستان و رژیم صهیونیستی بسپارد. ساختار آمریکا به این نتیجه رسیده است که هزینه های ماجراجویی در سوریه از فوایدش بسیار بیشتر است. با وجود این به نظر می رسد، خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در صورتی که خلأش با سرعت توسط نیروهای سوری پر شود، موجب ثبات در منطقه خواهد شد، اما اگر حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه توسط همسایگان تهدید شود، این خروج تنها با هدف ایجاد اغتشاش در این منطقه است. هر چند سربازان آمریکا در حفظ صلح در این منطقه، تاثیر چندانی نداشتند، اما می توانند در زمان خروج، اسلحه ها و تجهیزات پیشرفته خود را در اختیار گروه های تجزیه طلب و شبه نظامی قرار دهند و عملا همه گروه ها را به جان یکدیگر بیندازند.

در نهایت اینکه عقب نشینی مقامات‌آمریکایی از آنچه ابتدا در تصمیم بازگشت به خانه سربازان مطرح کرده بود، نشان می دهد که این تصمیم در حال جرح و تعدیل است. برخی معتقدند این سیاست ترامپ، بیشتر مصرف داخلی داشت تا در ورود به سال سوم ریاست جمهوری، وجهه خود را در داخل آمریکا بهبود بخشد.

نویسندگان: غلامرضا کشاورز، کارشناس مسائل غرب آسیا

تهمینه بختیاری، کارشناس مسائل آمریکا